Stock Option (Hisse Seçenekleri) ise şirket çalışanlarının, uygun fiyattan şirket hissedarı olmasının önünü açarak çalışanların motivasyonunu artıran bir yöntemdir. Büyük hedeflere kalifiye çalışanlar ile ulaşılabilir. Nitelikli çalışanın maliyeti ise her sektörde yüksektir. Büyük hedefleri olan ancak bu hedeflere ulaşmak için gerekli kalifiye çalışanları istihdam edebilecek mali yeterliliğe sahip olmayan ve maliyet riskini çalışanları ile paylaşmak isteyen startuplar için stock option yöntemi bir hayli başarılı olmuştur.
Stock Option ile Benzer Sözleşmelerin Farkları
İlgili yazımızda görebileceğiniz üzere Vesting, belirli şartlar dahilinde, (bu kimi zaman sadece süre kimi zaman da finansal hedeflerin tutturulması, hedeflenen müşteri sayısına ulaşılması, yatırım alınması vb olabilir) startuplar tarafından çalışanlarına hisse verilmesini ve bu şekilde çalışanların şirkete ortak edilmesini sağlayan bir yöntemdir.
Görüldüğü üzere Stock Option ile Vesting’in farkı bir tarafta belirli şartlar dahilinde çalışana ek bir ücret alınmaksızın hisse verilmesi, diğer tarafta ise hisselerin uygun fiyattan verilmesidir. Belirtmek gerekir ki, ikisinin de amacı girişimin ve çalışanlarının verimliliğini arttırmaktır.
Aynı şekilde maddi olarak büyük hedefleri olan ancak sadece emeğini ortaya koyan kişiler bu yöntem ile kısa zamanda değerlenecek bir şirkete çok ucuz fiyattan hissedar olma hakkına sahip olacaklardır. Bir başka ifade ile stock option yöntemi startuplara nitelikli hizmeti ucuza mal etme, çalışanlara ise değerlenecek bir şirkete ucuza hissedar olma imkanı tanımaktadır. Bu boyutu ile convertible debt (dönüştürülebilir borç) sözleşmeleri ile benzerlik bulunmaktadır. Hatta her convertible debt (dönüştürülebilir borç) sözleşmesinin içinde stock option barındırdığı rahatlıkla söylenebilir.
Stock Option’ın Faydaları
Bir şirketin değerlenmesi büyük oranda çalışanların özverili çalışmasına bağlı olduğundan stock option yöntemi ile çalışanların şirkete olan aidiyet duygusu artmakta, çalışanlar ise kendi yatırımlarının değerlenmesi için çalışmaktadır.
Stock option yönteminin startuplar için dezavantajı çok yüksek değerlere ulaşabilecek şirket hisselerinin düşük fiyattan çalışanlara satışının vadedilmesidir. Çalışanlar açısından ise beklenilen değere ulaşmayan hisselere sahip olunması ve çalışan süre için hak edilenden daha düşük ücrete hak kazanılmasıdır.
Stock option yöntemi, bizim tabirimiz ile kazan kazan stratejisinin en somut hali; facebook örneğinde kendisini göstermiştir. Emeğinin karşılığını daha düşük ücret ile alan birçok Facebook çalışanı şirket hissedarı olmuş, bu çalışanların emeği ile Facebook dünya çapında bir şirket halini almıştır.
Örnek
Stock option yöntemini bir örnek ile izah etmek gerekir ise; yazılım sektöründe faaliyete başlayan bir startup, genç bir yazılımcıyı bünyesine katar. Bu kişi için aylık 7.000 TL maaş ödenmesi gerekmektedir. Şirketin bu yazılımcının hizmetine ihtiyacı olmakla birlikte bu kişiye hak ettiği ücreti ödeme gücü bulunmamaktadır. Bu noktada devreye stock option yöntemi girmektedir. Bu yöntem ile şirket belirli bir süre sonunda şirket hisselerini belirli bir bedel üzerinden satmayı vadetmektedir. Örneğimizden devam edersek, şirket 3 sene sonunda 10 kuruş üzerinden şirket hisselerinin %10’una tekabül eden 10.000 hisse satışını vadetmekte, bunun karşılığında ise aylık 3.500 TL maaş karşılığında anlaşılmaktadır. 3 senenin sonucunda şirket hisselerinin 10 TL olması durumunda, hisse değeri 1.000.000 TL olan bir şirketin %10 hissesine 1.000 TL karşılığında sahip olunacak, 3 senelik düşük bedelle çalışmanın karşılığı fazlası ile hissedarlıktan çıkarılacaktır.
Stock option yönteminin kötü uygulamaları ile de karşılaşılmıştır. Özellikle Amerika’da bilançolarında oynamalar yaparak giderlerini gizleyen, bu suretle karlılıklarını olduğundan fazla göstererek suni hisse değeri artışlarına sebebiyet birçok şirket skandalların patlamasına sebebiyet vermiştir.
Sonuç olarak stock option yöntemi; çalışanlara aidiyet duygusu aşılaması, yetenekli çalışanları çekmesi, çalışanları özverili çalışmaya teşvik etmesi, nakit ihtiyacını azaltması, büyük maddi olanaklara sahip şirketler ile iş gücü temininde rekabet sağlaması bakımından faydalıdır. Ancak sunulan hizmetin maddi karşılığı, mahrum kalınan ücret, bu ücrete isabet eden faiz yükü ile elde edilmesi öngörülen hisse değer artışı, çalışana iş garantisi verilip verilmediği, kurulan iş akdinin belirli – belirsiz süreli olup olmadığı, iş kanunundan kaynaklanan hakların tespitinde stock option şartlarının esas alınıp alınmayacağı, hisse bedelinin ne şekilde tespit edileceği, hisse senedinin ne tarihte elde edilmiş sayılacağı, hisse senedi satışından elde edilen karın vergiye tabi olup olmadığı, hissedar onayları ve benzeri birçok husus önceden kurgulanmadığı takdirde sorun çıkması muhtemeldir.
